Jonker Adolf van Eyndhouts, kolonel in een Duits regiment infanterie. Nadat zijn vader Adriaan van Eynthouts door de staten wegens verraad was onthoofd, trad hij in Spaanse dienst. Hij meende zich niet beter te kunnen wreken, dan door de sterkte Schenkenschans in te nemen. Hij trok daarom op 27 juli 1635 op naar de Schenkenschans met 500 soldaten en nam de schans in. Hij kreeg de leiding over de verdediging. De staatse troepen heroverden de Schenkenschans, waarbij Adolf sneuvelde op 30 nov 1635. Hij werd begraven te Kleef in het Mariakoor der Minderbroederskerk onder een zerk waarop hij in volle wapenrusting met zijn 16 kwartieren staat afgebeeld.
(bron: Nieuw Nederlandsch Biografisch Woordenboek).
De grafzerk staat nu tegen de muur van de Minderbroederskerk of Unterstadtkirche in Kleef.
Aan zowel de linkerkant als de rechterkant van de zerk staan 8 wapens onder elkaar. Bij elk wapen is bovendien de betreffende familienaam uitgehouwen. In het middenveld staat Adolf afgebeeld in harnas. Daaronder staat het opschrift:
STA VIATOR,HIC EST ADOLPHI EINHOLTS SEPULCRUM QUI UNA VICTO… IN UNA ARCE SCHENCO NEC PRIVS… HOLLANDlAM AQUAM ANIMAM CADE… FULMERE GLORIAE.ANNO1635 DIE 30 NOVEMBRIS
Vertaald in het Nederlands:
Sta een ogenblik stil, u die hier voorbijkomt. Dit is het graf van Adolf Einholts. Door een glorieuze overwinning op de Staatse troepen bracht hij de koning van Spanje in het bezit van de Schenkenschans en wat nooit eerder was gebeurd, werden daarmee de Hollandse wateren geblokkeerd. In het schitterende licht van deze roemrijke gebeurtenis liet hij het leven op 30 november van het jaar1635.
Bovenaan op de zerk staan links en rechts nog de wapens van zijn ouders Adriaan van Eynthouts en Margaretha van Steenhuys.
De rijen wapens links en rechts op een grafzerk representeren doorgaans de familiewapens van de kwartieren van de persoon in kwestie. In dit geval gaat het om maar liefst 16 wapens: de familiewapens van 16 kwartieren van Adolf van Eynthouts.
Een kwartierstaat van Adolf van Eynthouts
Er is al behoorlijk wat genealogisch materiaal gepubliceerd van zowel de familie Van Eynthouts als van de familie Van Steenhuys. De eerste familie heeft zijn zwaartepunt in zuidoost Brabant, de tweede familie juist in noordoost Brabant.
Vanuit gepubliceerde genealogieën is een mogelijke kwartierstaat van Adolf op te stellen, waarin alle familienamen voorkomen die op de grafzerk vermeld zijn.
De volgende wapens staan op de grafzerk.
| Eynthouts Gerwen Pul Back Bruheze Berlar Gemert Becker |
Steenhuys Hack Spee Voordt Nideggen Visser Erp Erp van Ponsendaal |
De volgende (onvolledige) kwartierstaat is het resultaat.
Generatie 1
- Adolf van Eynthouts overleden 1635
Generatie 2
- Adriaan van Eynthouts, schout en ambtman van het land van Cuyck, overleden (onthoofd) 17-4-1621
- Margaretha van Steenhuys, dochter van Dirk van Steenhuys en Anna van Nydeggen
Generatie 3
- Hendrik van Eynthouts, heer van Empel en Meerwijk, schepen en raad van ‘s-Hertogenbosch 1547-1549, etc. Overleden 18-3-1576, trouwt (1) 1533 Elisabeth Gosewijns van Doorne, wed. van Jacob Dirksz. van Hedel; trouwt (2) NN; Uit dit huwelijk Jr. Adriaan van Eyndhouts; relatie (3) met NN, hieruit Elisabeth van Eynthouts
- NN
- Dirk van Steenhuys, overl in 1615 (90 jaar oud)
- Anna van Nydeggen
Generatie 4
- Arnt Ayen van Eynthouts, overl. voor 1523, trouwt 1 Larien Gerits Berwout, weduwe van Boudewijn Dirksz. van Bochoven; trouwt 2:
- Sophia van Bruheze, overl na 1525
- NN
- NN
- Adolf van Steenhuys uit Oploo, later woonachtig op de Hatendonk in Sambeek en omstreeks 1515 gehuwd met
- Catharina Hack van Götterswick uit Sambeek
- Jan van Nydeggen
- Marie van Erp van Ponsendaal
Generatie 5
- Jan van Eynthouts, overl. voor 3-3-1451
- Elisabeth van Gerwen 1430-1506
- Dirk Jans van Bruheze, overl ca 1477
- Margriet Becker 1438-1490
- NN
- NN
- NN
- NN
- Godert van Steenhuys, geb ca 1457, overl ca 1484, ambtman van Rees, eigenaar Bekestein in Oploo, trouwde ca.1475
- Elisabeth of Fia (Feike, Reyske) van der Voort geb ca 1455 – 1506 kasteel De Voort, Groeningen of kasteel Aldendriel, Mill
- Henrick Hack, leenman van Gelre in Sambeek, Groeningen, Gennep en Brackel vanaf 1481
- NN
- NN van Nideggen
- NN Visser
- Willem van Erp van Ponsendaal, overl voor 1470
- Luytgard Art Jan van Erp van Middegaal, overl na 1476
Generatie 6
- Arnt Ayen van Eynthouts 1380-1442
- Margriet Pul
- Jan Dirk van Gerwen 1370-1449
- Liesbeth van Wijtfliet alias Back 1390-1423
- Jan Jan van Bruheze 1400-1440
- Sophia van Gemert 1405-1440
- Henrick Becker 1410-1459
- Agnes van Helmont van Berlaer 1426-1488
40 t/m 47. NN
- Gooswijn van Steenhuys, zoon van Godert van Steenhuys en Margriet van Strijthagen
- Aleit of Anna van der Horst van Ossenbroeck
- Johan van der Voort, heer van Reyst
- Dorothea Pleys
- Johan Hack, leenman van Gelre in Sambeek en Groeningen vanaf 1445, overleden 1473
- Katharina Spee, overleden 1481
- NN
- NN
- Nideggen
- Meerwijk
- Visser
- NN
- Lucas van Erp van Ponsendaal overl voor 1434
- jonkvrouw Liesbeth overl na 1433
- Art Jan van Erp van Middegaal
- Liesbeth Goossen Moedel Bertouts
De wapens op de grafzerk
De gegevens in deze kwartierstaat zijn niet allemaal even betrouwbaar. Het is een combinatie vanuit verschillende bronnen en genealogieën. Waar het nu om gaat zijn de overeenkomsten met de wapens op de zerk van Adolf van Eynthouts.
Hieronder nogmaals de wapens op die zerk, maar nu is daar het kwartiernummer aan toegevoegd dat ermee correspondeert.
| Eynthouts Gerwen Pul Back Bruheze Berlar Gemert Becker |
32 34 33 35 36 39 37 38 |
Steenhuys Hack Spee Voordt Nideggen Visser Erp Erp van Ponsendaal |
24 52 53 25 28 29 30 31 |
Een aantal dingen vallen op. We zien dat in het linker rijtje wapens uit generatie 6 zijn opgenomen en dat in het rechter rijtje het vooral wapens zijn uit generatie 5. De oorzaak daarvan zullen we moeten zoeken in kwartiernummer 5, de moeder van Adriaan van Eynthouts. In alle genealogische publicaties is deze vrouw onbekend. Naar alle waarschijnlijkheid gaat het om een niet adellijke vrouw zonder bekend familiewapen. Bij het samenstellen van grafzerken of wapenborden met familiewapens is het belangrijk om de persoon in kwestie zo veel mogelijk aanzien te geven. Hoe meer bekende wapens en voorouders, hoe hoger de sociale en maatschappelijke status van de persoon. Als er bij de directe voorouders een minder aanzienlijke persoon voorkomt, zeker als die geen familiewapen heeft, dan is het beter om die gewoon weg te laten en over te slaan. In generatie 5 zien we dat vier van de acht namen waarschijnlijk uit een minder aanzienlijke familie komen. Het komt in dit geval veel beter uit om dan de eerste 8 nummers van generatie 6 aan te houden.
Een volgende opmerking bij het linker rijtje is de volgorde van de wapens. We zien niet de volgorde van de kwartieren (32 t/m 39), maar mannen staan vooraan. Eerst de mannen van de mannelijke kwartieren (32 en 34), gevolgd door hun respectievelijke vrouwen (33 en 35). Daarna zouden logischerwijs de mannen volgen van de vrouwelijke kwartieren en hun vrouwen (dus 36, 38, 37, 39), maar dat is niet wat we zien. Het echtpaar Henrick Becker-Agnes van Hemont van Berlaar (38-39) is omgewisseld. Dat zal het gevolg zijn van het feit dat de familie Van Berlaar, als heren van Helmond, veel meer aanzien genoot dan de familie Becker. Ook al was Agnes een bastaard dochter, dan nog was het aanzien van de familie hoger dan die van echtgenoot Henrick Becker.
Met het wapen van Henrick Becker is bovendien nog iets anders aan de hand. Uit andere bronnen blijkt dat het wapen van de familie Becker afwijkt van het wapen op de zerk van Adolf van Eynthouts. Dat blijkt bijvoorbeeld ook uit de grafzerk van Adriaan van Eynthouts, een oom van Adolf en dus een broer van Hendrik (nr 4). De grootouders van deze Adriaan en de grootouders van Hendrik zijn dus dezelfde personen met dezelfde wapens. Het gaat dus om:
- Jan van Eynthouts
- Elisabeth van Gerwen
- Dirk Jans van Bruheze
- Margriet Becker
Is er een vergissing gemaakt? Toevalligerwijs is het wapen van de familie Becker hetzelfde als van de familie Hack in het rechter rijtje. Is dat de reden? Waarschijnlijk niet, want ook de wapens Van Erp en Van Erp van Ponsendaal zijn hetzelfde. Een andere mogelijkheid is het verder opschroeven van het aanzien van de familie Becker door hiervoor in de plaats het wapen van de aanzienlijke familie Van Kessel te nemen? Wie het weet mag het zeggen.
Een laatste opmerking over het linker rijtje betreft het wapen van de familie Pul. Dit kan alleen maar het wapen zijn van de echtgenote van Arnt Ayen van Eynthouts (nr 32). In de gepubliceerde genealogieën van de familie van Eynthouts wordt van haar alleen vermeld dat zij Margriet heette en dat haar familienaam onbekend is. Het lijkt er op dat we haar familienaam dus nu ook kennen. Het is een bijzonder wapen: drie zespuntige sterren, ver uit elkaar geplaatst 2 en 1, met in het midden een hartschild met daarop het wapen van de familie Van Glymes, vanaf Jan II van Glymes. Van het wapen van de familie Pul bestaan ook andere afbeeldingen, waarbij niet het hartschild van Van Glymes is opgenomen, maar in plaats daarvan een wapen dat lijkt op dat van Johanna van Boutersem, de echtgenote van Jan I van Glymes.
Hieronder de drie nog niet afgebeelde wapens uit het linker rijtje: Back, Berlaar, Gemert.
Het rechter rijtje, de familie Van Steenhuys.
Bekijken we nogmaals de twee rijtjes wapens op de grafzerk van Adolf.
| Eynthouts Gerwen Pul Back Bruheze Berlar Gemert Becker |
32 34 33 35 36 39 37 38 |
Steenhuys Hack Spee Voordt Nideggen Visser Erp Erp van Ponsendaal |
24 52 53 25 28 29 30 31 |
De volgorde van de wapens verschilt behoorlijk. Er zijn twee wapens opgenomen uit generatie 6 van het echtpaar Johan Hack (52), leenman van Gelre vanaf 1445, overleden 1473 en Katharina Spee (53), overleden 1481. De reden kan zijn dat hun zoon Henrick een minder aanzienlijke vrouw trouwde en daarom is overgeslagen, zoals we ook in het linker rijtje constateerden. Als de volgorde van de laatste vier van het rijtje overeen zou komen met die in het linker rijtje zou je eerder andere echtparen verwachten: Nideggen – Erp en Visser – Erp van Ponsendaal, maar die zijn onbekend. Alleen een echtpaar Erp – Erp van Ponsendaal kwamen we tegen. Hier wreekt zich waarschijnlijk de gebrekkige kennis van de familierelaties tussen de voorouders Van Steenhuys. Een echtpaar Nideggen – Visser is ook niet gevonden. De weergegeven kwartierstaat van de familie Van Steenhuys komt waarschijnlijk niet overeen met de werkelijkheid.
De kwartieren van de familie van Steenhuys in generatie 5 en 6 worden overigens wel ondersteund door een aantal wapenborden in de verzameling van het CBG.
Het meest sprekende voorbeeld is het wapenbord Steenhuys – Nideggen.
Op het wapenbord staan de wapens:
| Steenhuys Voort Horst van Ossenbroeck Pleis |
Nideggen van Erp van Ponsendaal Meerwijk Erp |
Dat leidt naar de volgende kwartierstaat, waarvan de wapens van 8 t/ 15 zijn afgebeeld op het wapenbord.
1 zoon van 2 en 3
2 Johan van Steenhuys (heeft broer Adolf van Steenhuys X Catharina Hack van Götterswick)
3 Clara van Nideggen
4 Godert van Steenhuys
5 Elisabeth of Fia (Feike, Reyske) van der Voort
6 Jan van Nideggen
7 Marie van Erp van Ponsendaal
8 Gooswijn van Steenhuys
9 Aleid van Horst van Ossenbroeck
10 Johan van de Voort
11 Dorothea Pleys (van Plees)
12 NN van Nideggen
13 NN van Meerwijk
14 Willem van Erp van Ponsendaal
15 Luytgard Art Jan van Erp van Middegaal
De grafzerk van Adolf van Eynthouts is een goed voorbeeld van de manier waarop grafzerken gebruikt worden om het aanzien en de sociale status van de overledene op te poetsen en te presenteren. Net als wapenborden zijn ze minder geschikt voor het opstellen van kwartierstaten. Daarvoor kunnen ze slechts ondersteunend zijn.
Jan Timmers
Gemert oktober 2020