T-boerderijen of dwarshuizen

Een boerderijtype dat we in het zuiden van Brabant niet aantreffen, maar in het noordoosten relatief veel is de zogenaamde T-boerderij. Soms wordt het ook dwarshuis genoemd. Bij dit boerderijtype werd dwars op de nokrichting van het bedrijfsgedeelte een groot woongedeelte gebouwd met een afzonderlijke kapconstructie. In het rivierengebied is het een veel voorkomend boerderijtype. In het noordoosten van Brabant komt dit type ook veel voor. Naar het zuiden toe wordt dat aantal steeds kleiner. Een inventarisatie uit 1960 levert voor een aantal noordelijke dorpen de volgende aantallen.

Duidelijk komt uit dit overzicht naar voren dat de T-boerderij een huistype is dat vanuit het noorden werd ‘geïmporteerd’. Hoe verder we naar het zuiden gaan, hoe later de T-boerderij opduikt en hoe minder er voorkomen. Het aantal nog bestaande T-boerderijen in het Land van Cuijk en in dorpen zoals Zeeland en Uden is aanzienlijk, maar het hedendaagse aantal in Gemert bedraagt slechts vier. Verder naar het zuiden is hun aantal te verwaarlozen klein. In Gemert en Bakel blijken deze boerderijen globaal tot stand te zijn gekomen tussen 1875 en 1905.

Alhoewel de T-boerderij in het rivierengebied eveneens ontstaan is uit het hallehuis, past deze boerderijvorm niet helemaal in de ontwikkeling van de Brabantse boerderij die uiteindelijk leidt tot de langgevelboerderij. De T-boerderij is een boerderijvorm die zich in het rivierengebied ontwikkelde en als zodanig vanuit het noorden in Brabant is overgenomen.

Een T-boerderij is in het algemeen ontstaan door verbouwing van een hallehuis of kortgevelboerderij. Daarbij werd het oude woongedeelte vervangen door een compleet nieuwe woning, dwars op het bestaande bedrijfsgedeelte. Er zijn een paar voorbeelden bekend waarbij het dwarshuis in fasen tot stand kwam. Dan werd er eerst een krukhuis gemaakt door een uitbouw aan één kant en later werd ook aan de andere kant een kruk gebouwd. Uiteindelijk is het dan ook een T-boerderij.